Nazwa owada: Stonka ziemniaczana, żuk z Kolorado, chrząszcz kolorado (Leptinotarsa decemlineata).
Systematyka:
Gromada: owady (Insecta)
Podgromada: owady uskrzydlone (Pterygota)
Rząd: chrząszcze (Coleoptera)
Podrząd: chrząszcze wielożerne (Polyphaga)
Rodzina: stonkowate (Chrysomelidae)
Rodzaj: Leptinotarsa
Gatunek: stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata)
Rozmiar ciała: Ciało dorosłej stonki osiąga od 9 do 12 mm długości i 6-7 mm szerokości. Larwy natomiast mają długość 1–15 mm.
Wygląd: Kształt ciała jest owalny. Stonki posiadają żółtopomarańczowe zabarwienie, z ciemnymi plamami na pomarańczowej głowie i przedpleczu. Pokrywy skrzydłowe jaśniejsze (kremowo -białe)z wyraźnymi 10 czarnymi paskami, po 5 na każdej pokrywie. Czułki średniej długości, masywne. Oczy o budowie złożonej, zlokalizowane po bokach głowy. Ciało larwy zabarwione jest na czerwono z wyjątkiem nóg, głowy, tarczki grzbietowej i brodawek na bokach ciała, które są kolory czarnego. W trakcie rozwoju larwy (trwającego od 11-30 dni) przechodzą trzy linienia, a przy określeniu wieku larwy ważne są wymiary puszki głowowej (dla L1 0,5-0,6 mm, L2 0,8-1,0 mm, L3 1,3-1,7mm i L4 2,0-2,5 mm).
Cykl życiowy: Wiosną stonki opuszczają swoje kryjówki zimowe w glebie, żerują i przystępują do rozrodu. Samica składa jaja w grupach (20-30 jaj) na spodzie liści roślin z rodziny psiankowatych, aby chronić je przed intensywnym słońcem i deszczem. Samica jednorazowo może złożyć kilkaset do tysięcy jaj, które mają żółto- pomarańczową barwę. Składanie jaj przez samice potrafi potrwać od ostatniej dekady maja, cały czerwiec, lipiec, aż do połowy sierpnia, a tempo składania jaj będzie regulowała temperatura powietrza. Ze składanych jak (przy temperaturze 20-25°C) po 5-7 dniach wylęgają się żarłoczne, czerwone larwy. Larwy w ciągu jednego sezonu linieją trzykrotnie (zależy to od pogody w danym roku i warunków klimatycznych). Początkowo żerują gromadnie na jednej roślinie, a później rozchodzą się na rośliny sąsiadujące. Najbardziej żarłoczne jest ostatnie – czwarte stadium rozwojowe, które wraz z chrząszczami doprowadzają do gołożerów (ogałacają rośliny z liści). Po czterech wylinkach larwy zagrzebują się płytko w glebie, gdzie w ciągu trzech tygodni przepoczwarzają się. Po tym okresie pojawiają się pierwsze chrząszcze tzw. letniego pokolenia. Chrząszcze te masowo pojawią się w czerwcu, lipcu i na początku sierpnia (szkodniki rozwijają się najszybciej przy ciepłej , wilgotnej pogodzie) i dalej uszkadzają roślinę. Z końcem lata chrząszcze pokolenia letniego schodzą do gleby na zimowanie.
Środowisko: pola ziemniaków, ogrody, lasy liściaste i mieszane.
Występowanie: Obecnie stonka ziemniaczana jest rozmieszczona na całym świecie, częściowo zawleczona przez człowieka, a częściowo rozprzestrzeniła się sama.
Historia: Ojczyzną stonki jest Ameryka Północna i Środkowa, gdzie chrząszcz ten żył na miejscowych psiankowatych. Z początku stonka żyła na dziko rosnących roślinach psiankowatych wyłącznie na obszarze Gór Skalistych, skąd szybko zaczęła się rozprzestrzeniać. Najpierw stonkę odkryto w Kolorado (USA), więc uznano, że to jest właśnie pierwotne miejsce jej pochodzenia i dlatego gatunek ten nazywano „żukiem z Kolorado” lub „chrząszczem kolorado”. Na przełomie XIX i XX wieku stonka została zawleczona do Europy, gdzie szybko opanowała cały kontynent. Prawdopodobnie przybyła na pokładach statków przewożących żywność z Ameryki do Europy. Początkowo w Europie stonkę ziemniaczaną zaczęto dosyć radykalnie zwalczać, oblewając naftą i podpalając zaatakowane uprawy ziemniaków. Jednak na nie wiele się to zdało, bowiem po I wojnie światowej owady te pojawiły się ponownie w okolicach Bordeaux we Francji, a po upływie roku opanowały już ok. 1/4 terytorium tego kraju. I tak z końcem lat 30. XX wieku stonki zaczęły występować na terytorium Niemiec, a po zakończeniu II wojny światowej (od 1945 r.) rozprzestrzeniły się na obszarze Polski i dalej na wschód w kierunku całej Azji. W obecnej chwili stonka to najpopularniejszy i najgroźniejszy szkodnik upraw ziemniaków w Europie, jak i na całym świecie.
Pokarm: Liście, kwiaty, łodygi różnych psiankowatych (Solanaceae) – żeruje głownie na ziemniakach (Solanum tuberosum), ale może także atakować inne psiankowate jak: paprykę (Capsicum) czy pomidory (Lycopersicon). Larwy jak i owady dorosłe doprowadzają do ogołacania rośliny. W przypadku ziemniaków tracą one zdolności asymilacyjne i w rezultacie plony są znacznie mniejsze.
Ochrona: Nie jest to gatunek zagrożony wyginięciem.
Zwalczanie: W przypadku gdy posiadamy ziemniaki na potrzeby własne, a stonka nie występuje w dużej populacji to najkorzystniej będzie zbierać ręcznie tego szkodnika. Pola ziemniaków, które sąsiadują z obszarami naturalnie porośniętymi (łąki) w tym przypadku w walce mogą pomóc bażanty czy kuropatwy. Przekopywanie podłoża jesienią może również przynieść rezultaty – niszczymy zimujące w glebie chrząszcze.
Na rynku dostępne są ekologiczne preparaty do zwalczania stonki, w których wykorzystywane są bakteryjne białka Bacillus thuringiensi. Jest to rozwiązanie nieszkodliwe dla środowiska i szybko działające. Jednak środek ten działa przeciwko larwom – szczególnie młodym, a w przypadku osobników dorosłych jest nieskuteczny.
Przy masowym występowaniu stonki można wykorzystać chemiczne środki roślin, jednak takie opryski niosą za sobą szereg szkodliwych skutków ubocznych dla środowiska. Zabiegi takie w ciągu sezonu mogą być powtarzane nawet do trzech razy. Pierwszy opryski wykonuje się wiosną – gdy owady budzą się ze snu zimowego, a kolejne w momencie wylęgu larw. Wtedy ich ciała są delikatniejsze od chitynowych okryw owadów dorosłych, a więc insektycydy są skuteczniejsze. Jeśli zagrożenie stonką dopiero się pojawiło, można zaoszczędzić na oprysku pokrywając cieczą tylko ziemniaki znajdujące się w zewnętrznych rzędach. Szkodniki te najpierw atakują obrzeża plantacji , a dopiero później przenoszą się ku środkowi.
