Entomologia sądowa
– jest nauką o wykorzystywaniu owadów i innych stawonogów w badaniach kryminalistycznych i prawnych.
– nauka ta bada biologię rozwoju nekrobiotycznych owadów, ich miejsce i rolę w biologicznym rozkładzie zwłok, wpływ różnych czynników np. temperatura, wilgotność na aktywność owadów.
– nauka ta ma na celu określenie czasu, jaki minął od momentu zgonu czy odtworzenie okoliczności śmierci.
Procesy rozkładowe zwłok, a przed wszystkim autoliza i gnicie, sprzyjają wejściu na zwłoki stawonogów. Ulegające biologicznej degradacji ciało staję się swoistym ekosystemem, w którym zwierzęta składają jaja i rozwijają się.
Skład gatunkowy owadów na zwłokach zależy od wielu czynników:
- od rodzaju śmierci,
- ekspozycji zwłok,
- warunków klimatycznych,
- strefy geograficznej,
- zmienności sezonowej i dobowej.
Na martwych ciałach można spotkać:
– muchówki (Diptera),
– chrząszcze (Coleoptera),
– motyle (Lepidopetra),
– skoczogonki (Collembola),
– pierwogonki (Diplura),
– szczeciogonki (Thysanura),
– karaczany (Blattodea),
– skorki (Dermaptera),
– pluskwiaki (Hemiptera),
– błonkówki (Hymenoptera).
Stawonogi przydatne w badaniach entomologii sądowej można podzielić na 4 grupy ekologiczne:
1. Nekrofagi – zwierzęta żywiące się rozkładającą tkanką zwierzęcą. Należą do nich: muchówki (Diptera): plujkowate (Calliphoridae), ścierwicowate (Sarcophagidae) i chrząszcze (Coleoptera): omarlicowate (Silphidae) i skórnikowate (Dermestidae). Owady te pojawiają się na zwłokach świeżych. W rozkładzie zwłok największą rolę odgrywają larwy muchówek, które przy użyciu enzymów trawiennych trawią tkankę pozajelitowo.
– nekrofagi I rzędu – żerują na tkankach organów wewnętrznych i mięśniach.
– nekrofagi II rzędu – ich zadaniem jest rozkład skóry, kości i ścięgien.
2. Drapieżcy i pasożyty gatunków nekrofagicznych – zalicza się do tej grupy wiele chrząszczy (Coleoptera): gatunki z rodziny omarlicowatych (Silphidae) i gnilikowatych (Histeridae), a także muchówki (Diptera): plujkowate (Calliphoridae) i lwinkowate (Stratiomyidae).
3. Gatunki wszystkożerne – zalicza się do tej grupy: osy (Vespula spp.), mrówkowate (Formicidae) i niektóre chrząszcze (Coleoptera). Owady te żerują na zwłokach, jak i związanymi z nimi stawonogach.
4. Gatunki przypadkowe – to grupa zwierząt dla, których zwłoki stanowią zródło pokarmu poza ich normalnym siedliskiem. Zalicza się do nich: skoczogonki (Collembola), pająki (Araneae) i wije (Myriapoda).
Najważniejszym zadaniem entomologa sądowego jest oszacowanie przybliżonego czasu, jaki upłynął od śmierci do momentu ujawnienia zwłok, czyli post mortem intervallum (PMI).
Wyróżnia się 4 etapy rozkładu zwłok, związane z obecnością charakterystycznych grup owadów:
1. Stadium świeżych zwłok – z zaznaczonym stężeniem pośmiertnym oraz plamami opadowymi.
2. Stadium wzdęcia zwłok – spowodowane gromadzeniem gazów gnilnych na skutek pośmiertnej aktywności flory bakteryjnej.
3. Stadium aktywnego i zaawansowanego rozkładu – związane z aktywnością zwierząt, przede wszystkim stawonogów (Arthropoda).
4. Stadium suchych szczątków.
Entomologia sądowa do szacowania PMI wykorzystuje dwie metody:
1. Metoda sukcesyjna – wykorzystuje powtarzalność pojawienia się owadów na zwłokach i daje możliwość do ustalenia minimalnego i maksymalnego PMI.
2. Metoda rozwojowa – wykorzystuje powtarzalność czasu rozwoju owadów nekrofilnych. Wiek stadiów preimaginalnych pozwala na oszacowanie minimalnego PMI.
Najważniejsze zadania entomologa sądowego to:
- Określenie w miarę dokładnie czasu, jaki minął od zgonu (PMI), jak długo zwłoki leżały w miejscu gdzie je znaleziono.
- Odtworzenie okoliczności śmierci.
- Określenie czasu, jaki minął od zgonu do dnia pogrzebania zwłok.
- Czy ciało zostało gdzieś przetransportowane.
Źródło:
- Kaczorowska E., Draber – Mońko A. 2010 „Wprowadzenie do entomologii sądowej” Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego: 11-101.
- Matuszewski Sz. 2010 „Katalog owadów przydatnych do ustalenia czasu śmierci w lasach Polski. Część 1: Wprowadzenie” Problemy Kryminalistyki 267 (styczeń-marzec): 5-15.
- Skowronek R. 2012 „Wykorzystanie entomologii w kryminalistyce i medycynie sądowej” Śląski Uniwersytet Medyczny Wydział Lekarski Katowice: 117-134.