Systematyka organizmów, systematyka biologiczna
– dziedzina nauk biologicznych zajmująca się badaniem różnorodności organizmów, ich opisem, klasyfikowaniem i katalogowaniem, w celu stworzenia odpowiedniego systemu. Organizmy grupowane są w jednostki stanowiące taksony, w strukturze kategorii systematycznych.
Pierwsze próby systematyzowania organizmów oparte na kategoriach logicznych podjął Platon (427 – 347 p.n.e.), które w późniejszym okresie rozwinął Arystoteles (384 – 322 p.n.e.) tworząc dzieło Historia Animalium. Poglądy tych filozofów wprowadziły tzw. typologiczną koncepcję gatunku, która była oparta na cechach morfologicznych. Wprowadzono dwie kategorie : idea (eidos) i rodzaj (genos). Idea była to grupa osobników podobnych, ale nieidentycznych. Koncepcja rodzaju wg. Arystotelesa była rozumiana następująco, iż każda grupa organizmów zawiera cechę wyróżniającą ją z własnego gatunku. Obie kategorie były stosowane zamiennie.
Istotny wpływ na rozwój systematyki biologicznej miał przyrodnik Karol Linneusz, który opisał wiele tysięcy gatunków roślin i zwierząt. Stworzył dzieło „Systema Naturae”, w którym podzielił królestwo zwierząt na 6 gromad, z których każda obejmowała kilka rzędów. System linneuszowski zakładał, iż każdy kolejny rząd posiada cechy doskonalsze niż poprzedni. Rzędy obejmowały rodzaje, które skupiały gatunki o podobnych cechach. Linneusz wprowadził zasady nomenklatury binominalnej czyli nadawanie gatunkom nazw składających się z dwóch członów, z których jeden człon stanowił nazwę łacińską rodzaju, do którego przyporządkowano gatunek, a drugi łacińską nazwę gatunku.
Współcześnie dzięki pracy wielu entomologów systematyka dąży do uporządkowania informacji zebranych na temat owadów. Każdy owad dostaję unikalną nazwę oraz umiejscowiony jest w odpowiedniej kategorii systematycznej.
Określeniem zasad i metod klasyfikowania zajmuję się taksonomia, która tworzy i opisuje jednostki systematyczne – taksony i włącza je w odpowiedni układ kategorii taksonomicznych (systematycznych). Kategorie systematyczne określają pozycję (rangę), do której zaliczany jest konkretny takson – grupa organizmów. W tabeli przedstawiam przykład klasyfikacji gatunku owada z rzędu ważek – Szablaka zwyczajnego (Sympetrum vulgatum). (W tabeli pogrubieniem zaznaczyłam kategorie podstawowe, zaś podkreślenie to kategorie pomocnicze).
| Kategoria systematyczna | Takson |
| Domena (dominium) | Eukarionty (Eucaryota) |
| Królestwo (regnum) | Zwierzęta (Animalia) |
| Typ (phylum) | Stawonogi (Arthropoda) |
| Gromada (classis) | Owady (Insecta) |
| Podgromada (subclassis) | Owady uskrzydlone (Pterygota) |
| Rząd (ordo) | Ważki (Odonata) |
| Podrząd (subordo) | Ważki różnoskrzydłe (Anisoptera) |
| Rodzina (familia) | Ważkowate (Libellulidae) |
| Rodzaj (genus) | Sympetrum |
| Gatunek (species) | Szablak zwyczajny (Sympetrum vulgatum) |
Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Zoologicznej (MKNZ)
– przyjęty w 1958r. w Londynie mówi o tym, że nazwa gatunku składa się z dwóch wyrazów (bionom), zaś nazwa podgatunku z trzech wyrazów (trynom). Pierwszy wyraz stanowi nazwa rodzajowa, a drugi nazwa gatunkowa. Istnieją przypadki, w których pojawia się trzeci wyraz, który oznacza nazwę podgatunkową. Czasami za nazwą gatunkową lub podgatunkową umieszczone jest nazwisko, skrót nazwiska badacza (odnosi się to do osoby, która jako pierwsza opisała dany gatunek owada w publikacji naukowej) lub rok opisania. MKNZ utworzyło pewne zasady dotyczące sposobu zapisywania nazw łacińskich, np. nazwa rodzajowa zawsze pisana jest z dużej litery, zaś nazwa gatunkowa z małej; łacińskie nazwy powinny się wyróżniać i być pisane kursywą.
PODZIAŁ OWADÓW
Poniżej przedstawiam systematykę owadów z podziałem na podgromady, rzędy oraz podrzędy.
Gromada: Owady (Insecta)
Podgromada: Owady bezskrzydłe (Apterygota)
Rząd: Przerzutki (Archaeognatha)
Rząd: Rybiki (Zygentoma)
Podgromada: Owady uskrzydlone (Pterygota)
Rząd: Błonkoskrzydłe (Hymenoptera)
Podrząd: Rośliniarki (Symphyta)
Podrząd: Stylikowce (Apocrita)
Rząd: Chrząszcze (Coleoptera)
Podrząd: Archostemata (nie występują w Polsce)
Podrząd: Chrząszcze drapieżne (Adephaga)
Podrząd: Chrząszcze wielożerne (Polyphaga)
Podrząd: Myxophaga
Rząd: Gladiatorzy (Mantophasmatodea) (nie występują w Polsce)
Rząd: Grylloblattodea (nie występują w Polsce)
Rząd: Glebiki (Zoraptera)
Rząd: Gryzki (Psocoptera)
Rząd: Jętki (Ephemeroptera)
Rząd: Karaczany (Blattodea)
Rząd: Modliszki (Mantodea)
Rząd: Motyle (Lepidoptera)
Rząd: Muchówki (Diptera)
Podrząd: Muchówki długoczułkie (Nematocera)
Podrząd: Muchówki krótkoczułkie (Brachycera)
Rząd: Nogoprządki (Embioptera) (nie występują w Polsce)
Rząd: Pchły (Siphonaptera)
Rząd: Phthiraptera
Podrząd: Wszoły (Mallophaga)
Podrząd: Wszy (Anoplura)
Rząd: Pluskwiaki równoskrzydłe (Homoptera)
Podrząd: Czerwce (Coccina)
Podrząd: Mączliki (Aleurodina)
Podrząd: Mszyce (Aphidina)
Podrząd: Skoczki (Cicadina)
Rząd: Pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera)
Rząd: Prostoskrzydłe (Orthoptera)
Podrząd: Prostoskrzydłe długoczułkowe (Ensifera)
Podrząd: Prostoskrzydłe krótkoczułkowe (Caelifera)
Rząd: Przylżeńce (Thysanoptera)
Rząd: Sieciarki (Neuroptera)
Rząd: Skorki (Dermaptera)
Rząd: Straszyki (Phasmida) (nie występują w Polsce)
Rząd: Termity (Isoptera) (nie występują w Polsce)
Rząd: Wachlarzoskrzydłe (Strepsiptera)
Rząd: Ważki (Odonata)
Podrząd: Anisozygoptera (nie występują w Polsce)
Podrząd: Ważki równoskrzydłe (Zygoptera)
Podrząd: Ważki różnoskrzydłe (Anisoptera)
Rząd: Widelnice (Plecoptera)
Rząd: Wielbłądki (Raphidioptera)
Rząd: Wielkoskrzydłe (Megaloptera)
Rząd: Wojsiłki (Mecoptera)
Źródło:
- Bunalski M., Piekarska-Boniecka H., Wilkaniec B. 2009 „Entomologia. Entomologia ogólna cz1.” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne t.1:26-67.
- Gillott C., 2005 „Entomology Third Edition” Springer: 91-111.
- Szujecki A.,1998 „Entomologia leśna Tom 1” SGGW: 23-30.