Skrzydła (alae)
– powstały przez uwypuklenie powłok ciała – fałdów skórnych, przy czym u owadów funkcję skóry pełni chitynowy pancerz i z niego tworzą się skrzydła.
– skrzydła znajdują się na sród – i zatułowiu, na tzw. skrzydłotułowiu (pterothorax).
– skrzydła nie występują u owadów bezskrzydłych (Apterygota) oraz u owadów prowadzących drapieżny tryb życia, np. wszoły (Mallophaga), wszy (Anoplura), pchły (Siphonaptera) czy pluskwiaków (Hemiptera). U niektórych owadów istnieją skrzydła szczątkowe, np. u samicy piędzika przedzimka (Operophtera brumata).
– u większości owadów skrzydła są błoniaste i mogą mieć różne kształty, np. ważki (Odonata), wojsiłki (Mecoptera), czy siatkoskrzydłe (Neuroptera) posiadają skrzydła długie, wąskie i w części wierzchołkowej zaokrąglone, zaś np. u motyli (Lepidoptera) i chruścików (Trichoptera) skrzydła są szerokie. U chrząszczy (Coleoptera) pierwsza para skrzydeł przekształcona jest w schitynizowane pokrywy (elytrae), które stanowią ochronę dla drugiej pary błoniastych skrzydeł. W przypadku pluskwiaków różnoskrzydłych (Heteroptera) pierwsza para skrzydeł jest schitynizowana u nasady, a w części szczytowej błoniasta, tak powstają półpokrywy (hemielytrae), które również chronią błoniastą parę skrzydeł.
Skrzydło jest połączone z tułowiem za pomocą błony stawowej. U podstawy skrzydła w błonie stawowej znajdują się małe płytki stawowe, do których należą między innymi płytki aksyllarne (axillaria). Płytki te zapewniają wzmocnienie i giętkość stawom skrzydłowym oraz decydują o sposobie poruszania skrzydłami owada. Dzięki niemu skrzydła owadów mogą się składać i rozkładać. Z tergitem skrzydło łączy się przez dwa wyrostki – przedni i tylny, a z pleurytem przez słupek pleuralny (columella). Słupek ten jest podporą dla skrzydła. Ramię długie skrzydła leży poza słupkiem, ramię krótkie to odcinek od podstawy skrzydła do słupka.
Część skrzydła, która styka się z tułowiem owada to nasada skrzydła (pars basalis). Pozostałe części powierzchni skrzydła to: brzeg przedni (margo principialis), brzeg zewnętrzny (margo apicalis) oraz brzeg tylny (margo suturalis). Między brzegiem przednim i zewnętrznym znajduję się kąt przedni czyli tzw. wierzchołek skrzydła (apex), a między brzegiem zewnętrznym i tylnym pojawia się kąt tylny (tornus). U motyli (Lepidoptera) i wciornastków (Thysanoptera) brzeg przedni i tylny skrzydła może być pokryty włoskami lub łuskami.
Użyłkowanie skrzydeł
– skrzydła owadów są dwuwarstwowe. Pomiędzy górną, a dolną ich warstwą występują schitynizowowane kanaliki zwane żyłkami (venae), które rozchodzą się od nasady do wierzchołka skrzydeł. Żyłki odchodzące od nasady skrzydła to żyłki główne, podłużne, a łączą je żyłki poprzeczne (venulae).
– do żyłek wpływa hemolimfa (płyn ustrojowy pełniący funkcję krwi i limfy), dzięki której owady mogą rozprostować swoje skrzydła. Do żyłek dochodzą także nerwy i tchawki. Żyłki stanowią rusztowanie dla skrzydeł, są ich wzmocnieniem, dzięki czemu skrzydła wytrzymują opór powietrza podczas lotu owada.
– sposób w jakim skrzydła owada są użyłkowane są bardzo istotną cechą przy ich klasyfikacji do konkretnego rzędu czy rodziny.
– w skrzydłach owada wyróżnia się następujące żyłki:
– ramieniowa, żebrowa (costa),
– podramieniowa, podżebrowa (subcosta),
– promieniowa, szprychowa (radius),
– środkowa (mediana),
– łokciowa (cubitus),
– pachowa (analis).
Rys.1. Schemat budowy skrzydła owada (wg. Gillott C., 2005).
Przezmianki
Większość owadów posiada dwie pary skrzydeł, np. ważki (Odonata), prostoskrzydłe (Orthoptera), motyle (Lepidoptera) czy błonkówki (Hymenoptera). Istnieją też owady, które posiadają jedną parę skrzydeł, np. muchówki (Diptera). U muchówek nastąpiło przekształcenie skrzydeł drugiej pary do tzw. przezmianek (halteres). Przezmianki zbudowane są ze zgrubiałej nasady (scabelum), cienkiej nóżki (pedicellus) oraz kulistej główki (capitulum). Muchówki wykorzystują przezmianki jako stymulatory lotu. Przezmianki również informują owada o położeniu ciała podczas lotu.
Skrzydła pierwotne
– obie pary skrzydeł są tej samej struktury, wielkości i kształtu,
– występują u ważek (Odonata), wojsiłek (Mecoptera) i siatkoskrzydłych(Neuroptera),
– są to duże skrzydła o bogatym podłużnym i poprzecznym użyłkowaniu.
Przodomotoryczność
– występuje w przypadku gdy skrzydła pierwszej pary są większe od skrzydeł drugiej pary,
– to skrzydła błoniaste z niewielką ilością żyłek poprzecznych,
– występuje u błonkoskrzydłych (Hymenoptera), motyli (Lepidoptera) i niektórych pluskwiaków (Hemiptera).
Tyłomotoryczność
– występuje w przypadku gdy druga para skrzydeł jest większa od pierwszej pary,
– występuje u chrząszczy (Coleoptera), prostoskrzydłych (Orthoptera) i pluskwiaków różnoskrzydłych (Heteroptera).
Lot owadów
Skrzydła służą owadom do wykonywania lotu. Poruszanie skrzydeł powoduje powstawanie różnych ciśnień wokół ciała owada. Wyższe ciśnienie wytwarza się przed i nad owadem, zaś niższe ciśnienie pod i z tyłu owada. Taka różnica ciśnień powoduje, że owad się wznosi i porusza do przodu.
Istnieją różne typy lotu owada, np.:
– spadochronowy – to powolne spadanie z lekko rozchylonym skrzydłami – np. u jętek (Ephemeroptera),
– szybowcowy – podczas lotu owad potrafi wstrzymać ruch skrzydeł i przemieszczać się do przodu – tak latać potrafi większość dużych owadów,
– pływny – polega na rytmicznym i stałym uderzaniu skrzydłami,
– stojący – ruch skrzydeł powoduje, że owad utrzymuje się w powietrzu nieruchomo – np. ważki (Odonata) i bzygowate (Syrphidae).
Źródło:
- Bunalski M., Piekarska-Boniecka H., Wilkaniec B. 2009 „Entomologia. Entomologia ogólna cz1.” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne t.1: 52-62.
- Gillott C., 2005 „Entomology Third Edition” Springer: 79-83.
- Grabda E., 1973 „Zoologia. Bezkręgowce, Tom I” Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- Snodgrass R.E., 1935 „Principles of Insect Morphology” Cornell University Press: 211-243.
- Szujecki A.,1998 „Entomologia leśna Tom 1” SGGW: 58-65.