Odnóża tułowiowe (pedes thoracales)

– służą owadom do przemieszczania się w środowisku.

Noga owada zbudowana jest:

1. biodra (coxa) – to przeważnie krótki człon, który w zagłębieniu biodrowym łączy nogę z pleurytem. Połączone jest z tułowiem stawem biodrowym, który umożliwia przesuwanie nogi do przodu i do tyłu. – np. u karaczanów (Blattodea), motyli (Lepidoptera) i wojsiłek (Mecoptera) biodro jest duże i silnie wydłużone.

2. krętarza (trochanter) – to mały człon tworzący najbardziej ruchome zestawienie w nodze i łączy biodro z udem. Między biodrem, a krętarzem znajduję się staw biodoro – krętarzowy, który pozwala nodze poruszać się do góry i do dołu – np. u owadziarek (Terebrantes) i ważek (Odonata) krętarz podzielony jest na dwie części: krętarz i krętarzyk (trochantellus).

3. uda (femur) – jest silnie rozwinięte i jego mięśnie umożliwiają poruszanie kolejnymi częściami nogi. Udo z goleniem łączy staw kolanowy. Przylegająca część uda do golenia nazywana jest kolanem. Staw kolanowy umożliwia wyprostowanie nogi.

4. golenia (tibia) – jest podobnej długości co udo, ale jest cieńszy od niego. Na goleniu znajdują się różnego rodzaju wyrostki:

– ostrogi (calcaria),

– kolce (spinae),

– szczecinki (setae),

– szczoteczki (scopa).

5. stopy (tarsus) – może być zbudowana z max. 5 członów:

             – pięty (metatarsus) – pierwszy człon stopy zwykle wydłużony.

 – przedstopia (praetarsus) – ostatni człon , który może być zakończony pazurkiem  (unguis), np. u owadów  bezskrzydłych (Apterygota). Przeważnie na przedstopiu znajdują się dwa pazurki. Pomiędzy nimi mogą być umieszczone: podwójne przylgi (pulvillae), wydłużony śródpazurek (empodium) lub pojedyncza poduszeczka (arolium). Pazurki są haczykowate i umożliwiają poruszanie się po gładkich i śliskich powierzchniach. Przylgi występują u przylżeńców (Thysanoptera) i muchówek (Diptera).

Stopa może być wtórnie podzielona na mniejsze człony zwane tarsomerami.

Rys.1. Schemat budowy nogi owada (wg. Snodgrass R.E., 1935).

 

Typy odnóża owada:

Kształt odnóża określa się sposobem poruszania owadów, który zależy od środowiska, w jakim przebywają oraz od trybu życia.

W związku z tym wyróżnia się następujące typy odnóży owadów:

1. Odnóża kroczne: 

– najczęściej spotykany typ odnóży,

– występuje u większości chrząszczy (Coleoptera), muchówek (Diptera), pluskwiaków (Hemiptera) i błonkówek (Hymenoptera),

– służą do chodzenia po różnych powierzchniach,

– zbudowane są z 5 członów, które zostały opisane powyżej.

2. Odnóża bieżne (pedes cursorii): 

– służą do chodzenia oraz biegania,

– nogi o członach wydłużonych, smukłych i ze stopą zakończoną pazurkami,

– występują u biegaczowatych (Carabidae) i karaczanów (Blattodea) – owadów, które szybko się przemieszczają.

3. Odnóża skoczne (pedes saltatorii):

– przystosowane do skakania,

– występują u prostoskrzydłych (Orthoptera), pcheł (Siphonaptera) oraz pluskwiaków (Hemiptera),

– w odnóżach tych modyfikacjom uległa ostatnia para. Udo jest znacznie pogrubione, a reszta części zostaje wydłużona, co sprawia, że odnóża są silne i nadają się do wykonywania dalekich skoków, np. u pasikonikowatych (Tettigoniidae). U pchły uda są krótkie.

4. Odnóża pływne (pedes notatorii):

– występują u owadów żyjących w wodzie i aktywnie pływających, np. pływak żółtobrzeżek (Dytiscus marginalis) i pluskolec pospolity (Notonecta glauca),

– u pływakowatych (Dytiscidae) trzecia para nóg jest grzbieto – brzusznie spłaszczona. Powierzchnię pływną tworzą: spłaszczona goleń i stopa, które są pokryte elastycznymi włoskami, a pazurki przekształcone są w trójkątne płytki.

5. Odnóża grzebne (pedes fossorii):

– posiadają je owady kopiące i grzebiące korytarze w glebie, np. turkuciowate (Gryllotalpidae), czy chrabąszczowate (Melolonthinae),

– u turkucia podjadka (Gryllotalpa gryllotalpa) pierwsza para odnóży jest krótka i silnie zgrubiała. Biodro jest silnie rozwinięte, a udo ma kształt spłaszczonej płytki. Goleń jest szeroka i płaska z 4 kolcami. Stopa ma dwa pierwsze człony w kształcie zębów i łączy się ze środkiem goleni. Stopa z brzegiem goleni działa jak nożyce.

6. Odnóża chwytne (pedes raptorii):

– występują u owadów drapieżnych, np. modliszki (Mantodea) lub płoszczycy (Nepa),

– modyfikacji uległa 1 para odnóży. Nogi mają wydłużone biodra, a aparat chwytny utworzony jest przez udo i goleń,

– u pszczoły miodnej (Apis mellifera) trzecia para odnóży zaopatrzona jest w koszyczek (pedes corbiculati), w którym przenoszony jest pyłek. Koszyczek powstał z przekształcenia goleni i stopy.

7. Odnóża czepne (pedes adhamanthes):

– występują u owadów żyjących w sierści, włosach i piórach, np. wesz ludzka (Pediculus humanus),

– modyfikacji uległa 1 para odnóży. Goleń jest rozszerzona i ma na przedniej krawędzi wyrostek. Stopa posiada ruchomy pazurek, który dochodzi do wyrostka goleni. W ten sposób owad utrzymuje się w sierści, włosach czy piórach swojego żywiciela.

 

Rys. 2. Typy odnóży występujące u owadów (wg. Grabda E., 1973).

 

Źródło:

1. Bunalski M., Piekarska-Boniecka H., Wilkaniec  B. 2009 „Entomologia. Entomologia ogólna cz1.” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne t.1: 47-52.
2. Gillott C., 2005 „Entomology Third Edition” Springer: 75-79.
3. Grabda E., 1973 „Zoologia. Bezkręgowce, Tom I” Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
4. Snodgrass R.E., 1935 „Principles of Insect Morphology” Cornell University Press.
5. Szujecki A.,1998 „Entomologia leśna Tom 1” SGGW: 43-53.

Powiązane zdjęcia: