Oczy
Oczy złożone, mozaikowe, fasetkowe (oculus compositus)
– znajdują się po obu stronach puszki głowowej nad policzkami. Oczy złożone w większości są odmiennie ubarwione i mają błyszczącą powierzchnię – rogówkę (camea). Rogówka spełnia rolę soczewki w części dioptrycznej, pod nią leży stożek krystaliczny, utworzony przez cztery komórki zawierające płyn lub galaretowatą substancję wydzielaną przez te komórki.
– składają się z charakterystycznie ułożonych omatidiów (oczy proste, fasetki) (ommatidia), z których każdy posiada własną rogówkę, komórki barwnikowe, aparat dioptryczny i receptor. Aparat dioptryczny omatidum przyjmuje promienie świetlne i odprowadza je do części receptorycznej, która ma bezpośrednie połączenie nerwowe z płatami wzrokowymi. Elementami aparatu receptorycznego omatidium są wydłużone komórki wzrokowe (retimulae), tworzące w osi centralnej omatidium pałeczkę wzrokową – rabdom. Do aparatu izolacji pigmentowej omatidium należą, leżące pod rogówką, komórki rogotwórcze i boczne komórki pigmentowe, które stanowią barierę dla przechodzących promieni świetlnych. Izolują one stożek krystaliczny i komórki siatkówkowe.
– pozwalają owadom rozróżniać kształty, ruch, barwę, światło spolaryzowane oraz szacować odległość przedmiotu.
– kształt, wielkość oczu oraz liczba wchodzących w ich skład ommatidiów są zróżnicowane. Oczy owada mogą być okrągłe, wypukłe (motyle Lepidoptera), wydłużone (muchówki Diptera lub błonkoskrzydłe Hymenoptera), nerkowate (ryjkowcowate Curculionidae), z wcięciem w którym osadzony jest czułek (kózkowate Cerambycidae), wklęsłe na jednym boku (osa pospolita Vespula vulgaris). O wielkości oczu decyduje ilość znajdujących się w nich omatidiach.
Rys. 1. Budowa oka złożonego owada (wg. Seifert, G. 1995).
Rys. 2. Budowa omatidium (fasetki) (wg. Seifert, G. 1995).
Typy oczu złożonych:
1. Oczy apozycyjne:
– w oku tym między soczewką a częścią receptoryczną występuje stożek krystaliczny (omatidium eukoniczne) lub substancja galaretowata (omatidium pseudokoniczne).
– każde z omatidiów jest oddzielony od siebie komórkami barwnikowymi, które pochłaniają większość promieni świetlnych, ale przepuszczają do soczewki tylko prostopadłe.
– pole widzenia poszczególnych jednostek wzrokowych jest małe, a powstający obraz oglądanego obiektu jest sumą jego drobnych fragmentów i powstaje na zasadzie ich przylegania do siebie, tzw. apozycji. Z tego powodu widzenie owadów nazywa się mozaikowym.
– występują u owadów dziennych.
2. Oczy superpozycyjne:
– w oku tym między soczewką a częścią receptoryczną występuję przewód krystaliczny, po którym promienie świetlne dochodzą do rabdomu.
– posiadają mniejszą ilość omatidiów niż oczy apozycyjne. Obraz przekazywany przez te oczy jest jaśniejszy i mniej ostry od obrazu przekazywanego przez oczy apozycyjne.
– powstający obraz jest wynikiem sumowania fragmentów całości, a także ich nakładania się, tj. superpozycji.
– występują u owadów nocnych.
Przyoczka (ocellus)
a) Przyoczka grzbietowe, oczy proste (ocelli dorsales):
– znajdują się między oczami złożonymi, na czole i na ciemieniu, albo tylko na ciemieniu. W liczbie od 1-3.
– są to oczy lekko wypukłe, małe, o silnie błyszczącej powierzchni.
– regulują i wspomagają pracę oczu złożonych.
– mają duże pole widzenia, ale w części dioptrycznej brak jest stożka krystalicznego.
– zapewniają stałe widzenie przy zmiennej intensywności oświetlenia. W przypadku słabszego oświetlenia oczy te zwiększają wrażliwość oczu złożonych, a gdy światło jest nadmierne oczy te ograniczają zdolność widzenia.
– występują u: ważek (Odonata), błonkoskrzydłych (Hymenoptera), muchówek (Diptera) i larw niektórych owadów przechodzących przeobrażenie niezupełne.
– są one wykorzystywane przez owady do stabilizacji kierunku lotu zgodnie z linią horyzontu.
b) Przyoczka boczne, stemy (ocelli laterales):
– znajdują się po bokach głowy w tym samym miejscu gdzie u owadów dorosłych są oczy złożone.
– mogą występować w liczbie od 1-6 par u larw owadów o przeobrażeniu zupełnym i skoczogonków (Collembola).
Jak owad postrzega świat?
Układ omatidiów tworzy razem mozaikową strukturę, który daje owadom mozaikowy obraz. Owady oglądają świat tak jakby przez siatkę. Oko złożone owada dostrzega intensywność światła oraz jego natężenie co sprawia, że owady zdają sobie sprawę z tego, czy np. zapadała noc. Oko złożone jednak uniemożliwia widzenie ostrych kształtów. Pole widzenia u owadów jest bardzo szerokie i może wynosić do 360°, dzięki czemu są w stanie widzieć wszystko co się dzieje dookoła głowy. Wiele owadów nie widzi wszystkich kolorów, które dostrzega człowiek, np. pszczoła kolor czerwony postrzega jako czarny, ale za to potrafi widzieć barwy, których my nie dostrzegamy gołym okiem np. ultrafiolet. Owady mogą postrzegać również polaryzację światła, co jest dla nich dużym ułatwieniem w orientacji, np. przy pochmurnym niebie.
Źródło:
- Bunalski M., Piekarska-Boniecka H., Wilkaniec B. 2009 „Entomologia. Entomologia ogólna cz1.” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne t.1:26-67.
- Gillott C., 2005 „Entomology Third Edition” Springer: 57-89.
- Grabda E., 1973 „Zoologia. Bezkręgowce, Tom I” Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- Imms, A. D., 1957 „A General Textbook of Entomology” Publisher: Methuen & Co.
- Seifert, G. 1995. „Entomologisches Praktikum. 3.” Aufl. Thieme Verlag, Stuttgart, New York.
- Snodgrass R.E., 1935 „Principles of Insect Morphology” Cornell University Press.