Czułki (antennae)

– znajdują się na górnej stronie głowy między lub przed oczami złożonymi.

– powstały z przekształcenia zawiązków odnóży drugiego segmentu zarodka owada.

– znajdują się w zagłębieniach tzw. panewkach czułkowych (scrobis antennae), które są otoczone osadką (radicula).

– mają w oskórku komórki zmysłowe – sensille, przez co stają się organami zmysłu powonienia i dotyku. Mogą też pełnić inne funkcje np. narządu równowagi, czy podtrzymywać zdobycz.

Budowa czułka

Czułek składa się z:

– trzonka (scapus),

– nóżki (pedicellum),

– biczyka (flagellum).

Trzonek i nóżka to części, które są umięśnione i ruchome.

Rys. 1. Schemat budowy czułka (wg. Snodgrass R.E., 1935).

Rodzaje czułków:

W zależności od kształtów członów tworzących czułki wyróżnia się:

a) Czułki równoczłonowe (antennae aequales):

– poszczególne członów czułków są do siebie podobne.

Przykłady czułek równoczłonowych:

– czułki szczeciniaste (antennae setiformes), np. u pasikonikowate (Tettigoniidae),

– czułki nitkowate (antennae filiformes), np. biegaczowate (Carabidae),

– czułki paciorkowate (antennae moniliformes), np. mącznik młynarek (Tenebrio molitor),

– czułki piłkowate (antennae serratae), np. sprężykowate (Elateridae),

– czułki grzebykowate (antennae pectinatae), np. zaciosek grzebykoczułki (Ctenicera pectinicornis),

– czułki pierzaste (antennae plumatae), np. brudnicowate (Lymantriinae).

b) Czułki nierównoczłonowe (antennae inaequales):

– czułki zbudowane są z członów o różnych kształtach.

Przykłady czułek nierównoczłonowych:

– czułki wrzecionowate (antennae  fusiformes), np. kraśnikowate (Zygaenidae),

– czułki maczugowate (antennae capitatae), np. grabarz pospolity (Nicrophorus vespillo),

– czułki buławkowate (antennae clavatae), np. bielinki (Pieridae),

– czułki wachlarzykowate (antennae lamellatae), np. chrabąszczowate (Melolonthinae),

– czułki kolankowate (antennae geniculata), np. oprzędzik pręgowany (Sitona lineatus),

– czułki z biczykiem (antennae setiferae), np. muchowate (Muscidae),

– czułki nieregularne (antennae irregulares), np. oleicowate (Meloidae).

Rys. 2. Przykłady czułków występujące u owadów (wg. Imms, A. D., 1957).

Źródło:

1. Bunalski M., Piekarska-Boniecka H., Wilkaniec  B. 2009 „Entomologia. Entomologia ogólna cz1.” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne t.1:26-67.
2. Gillott C., 2005 „Entomology Third Edition” Springer: 57-89.
3. Grabda E., 1973 „Zoologia. Bezkręgowce, Tom I” Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
4. Imms, A. D., 1957 „A General Textbook of Entomology” Publisher: Methuen & Co.
5. Snodgrass R.E., 1935 „Principles of Insect Morphology” Cornell University Press.