Czułki (antennae)
– znajdują się na górnej stronie głowy między lub przed oczami złożonymi.
– powstały z przekształcenia zawiązków odnóży drugiego segmentu zarodka owada.
– znajdują się w zagłębieniach tzw. panewkach czułkowych (scrobis antennae), które są otoczone osadką (radicula).
– mają w oskórku komórki zmysłowe – sensille, przez co stają się organami zmysłu powonienia i dotyku. Mogą też pełnić inne funkcje np. narządu równowagi, czy podtrzymywać zdobycz.
Budowa czułka
Czułek składa się z:
– trzonka (scapus),
– nóżki (pedicellum),
– biczyka (flagellum).
Trzonek i nóżka to części, które są umięśnione i ruchome.
Rys. 1. Schemat budowy czułka (wg. Snodgrass R.E., 1935).
Rodzaje czułków:
W zależności od kształtów członów tworzących czułki wyróżnia się:
a) Czułki równoczłonowe (antennae aequales):
– poszczególne członów czułków są do siebie podobne.
Przykłady czułek równoczłonowych:
– czułki szczeciniaste (antennae setiformes), np. u pasikonikowate (Tettigoniidae),
– czułki nitkowate (antennae filiformes), np. biegaczowate (Carabidae),
– czułki paciorkowate (antennae moniliformes), np. mącznik młynarek (Tenebrio molitor),
– czułki piłkowate (antennae serratae), np. sprężykowate (Elateridae),
– czułki grzebykowate (antennae pectinatae), np. zaciosek grzebykoczułki (Ctenicera pectinicornis),
– czułki pierzaste (antennae plumatae), np. brudnicowate (Lymantriinae).
b) Czułki nierównoczłonowe (antennae inaequales):
– czułki zbudowane są z członów o różnych kształtach.
Przykłady czułek nierównoczłonowych:
– czułki wrzecionowate (antennae fusiformes), np. kraśnikowate (Zygaenidae),
– czułki maczugowate (antennae capitatae), np. grabarz pospolity (Nicrophorus vespillo),
– czułki buławkowate (antennae clavatae), np. bielinki (Pieridae),
– czułki wachlarzykowate (antennae lamellatae), np. chrabąszczowate (Melolonthinae),
– czułki kolankowate (antennae geniculata), np. oprzędzik pręgowany (Sitona lineatus),
– czułki z biczykiem (antennae setiferae), np. muchowate (Muscidae),
– czułki nieregularne (antennae irregulares), np. oleicowate (Meloidae).
Rys. 2. Przykłady czułków występujące u owadów (wg. Imms, A. D., 1957).
Źródło:
- Bunalski M., Piekarska-Boniecka H., Wilkaniec B. 2009 „Entomologia. Entomologia ogólna cz1.” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne t.1:26-67.
- Gillott C., 2005 „Entomology Third Edition” Springer: 57-89.
- Grabda E., 1973 „Zoologia. Bezkręgowce, Tom I” Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- Imms, A. D., 1957 „A General Textbook of Entomology” Publisher: Methuen & Co.
- Snodgrass R.E., 1935 „Principles of Insect Morphology” Cornell University Press.