Narządy gębowe

– znajdują się w przedniej części puszki głowowej.

W ich skład  wchodzą:

– żuwaczki (mandibulae),

– szczęki, żuchwy (maxillae),

– wargi dolne (labium),

– wargi górne (labrum).

Od strony jamy gębowej do wargi górnej przylega nadgębie (epipharynx), a pomiędzy przełykiem i wargą dolną znajduję się podgębie (hypopharynx).

Typy aparatów gębowych:

W zależności od rodzaju pobieranego pokarmu i sposobu jego pobierania aparaty gębowe uległy modyfikacjom.

Wyróżnia się:

1. Aparat gębowy gryzący (ortopteroidalny):

– występuje u owadów nalężących do prostoskrzydłych (Orthoptera), chrząszczy (Coleoptera), karaczanów (Blattodea), skorków (Dermaptera), siatkoskrzydłych (Neuropterida) i ważek (Odonata).

– jest przystosowany do pobierania pokarmu o konsystencji stałej.

– owady posiadające taki aparat odżywiają się pokarmem zwierzęcym, roślinnym lub organicznymi odpadkami.

Aparat gryzący składa się:

– wargi górnej (labrum) – służy do przytrzymywania pokarmu. Mieszczą się na niej sensille smakowe.

– żuwaczek (mandibulae) – są ruchomo połączone z puszką głowową i ułożone prostopadle do osi ciała. Mają ostre wewnętrzne  krawędzie i ostro zakończone wierzchołki. Służą do odcinania, gryzienia i miażdżenia pokarmu.

– szczęki (maxillae) – połączone stawowo z puszką głowową.

        Elementami szczęk są:

             – kotwiczka (cardo),

             – pieniek (stipes),

             – żuwka zewnętrzna (galea),

             – żuwka wewnętrzna (lacinia),

             – głaszczki szczękowe (palpus maxillaris).

Wyszukują pokarm dzięki sensillom mieszczących się na głaszczkach, a następnie przytrzymują i rozdrabniają pokarm za pomocą żuwek.

– warga dolna (labium) – przykrywa od dołu otwór gębowy.

Składa się z:

– podbródka (submentum),

– brody (mentum),

– języczków (glossae),

– przyjęzyczków (paraglossae),

– głaszczków wargowych (palpi labiales).

Wargi dolne służą do wyszukiwania i przytrzymywania pokarmu.

2. Aparat gębowy gryząco – liżący (apoidalny):

– występuje u pszczół (Apis), trzmieli (Bombini) i os (Vespula spp.),

– przystosowany jest do pobierania pokarmu płynnego np. nektaru kwiatowego,

– jest podobnie zbudowany jak aparat gryzący :

– warga górna – stworzona jest przez chitynową płytkę,

– żuwaczki – mają kształt szabli. Służą do budowania gniazd i ich czyszczenia, do zbierania i rozdrabniania pyłku kwiatowego, walki oraz do obrabiania wosku.

– szczęki i warga dolna – są połączone za pomocą wiązadełka i tworzą kompleks szczękowo-wargowy wyglądający jak ryjek.

Długi owłosiony języczek zwany trąbką ssącą (proboscis), służy do wysysania nektaru i pobierania wody.

3. Aparat gębowy kłująco – ssący (hempteroidalny):

– występuje u owadów należących do rzędu pluskwiaków (Hemiptera).

– umożliwia pobieranie pokarmu płynnego z tkanek roślinnych (mszyce) lub zwierzęcych (pchły,wszy).

– wszystkie części aparatu gębowego uległy wydłużeniu:

– warga górna – ma kształt wyrostka i jest krótsza od wargi dolnej,

– żuwaczki – przybrały postać długich, ostro zakończonych szczecinek, które służą do nakłuwania tkanek,

– szczęki – wydłużone w kształcie szczecinek. Dwie szczęki łączą się ze sobą tworząc dwa kanały:

– górny większy – pokarmowy albo ssący (canalis alimentaris),

– dolny mniejszy – ślinowy (canalis salivarius).

Dzięki szczękom owad pobiera pokarm.

– warga dolna  – dobrze umięśniona. Ma wyżłobienie, w którym się chowają żuwaczki i szczęki w czasie spoczynku.

4. Aparat tnąco –liżący (tabanoidalny):

– występuje u samic niektórych muchówek z rodziny bąkowatych (Tabanidae).

– wykorzystywany jest do przecinania skóry i spijania krwi.

5. Aparat liżący (muskoidalny):

– występuje u wielu muchówek np. muchy domowej (Musca domestica),

– umożliwiają pobieranie pokarmu płynnego, półpłynnego i stałego.

– składa się z 3 części:

– dzióbka (rostrum) – miękki, błoniasty o kształcie stożka. Jest zakończony otworem gębowym (os).

– haustellum – zbudowany jest z rynienkowatej wargi górnej, która z podgębiem tworzy kanał pokarmowy i wargo dolnej, otaczającej wszystkie elementy haustellum.

– tarczy oralnej (labellum) – na jej spodniej stronie mieści się sieć kanalików służących do filtrowania pokarmu.

6. Aparat ssący (lepidopteroidalny):

– występuje u motyli (Lepidoptera).

– zbudowany jest z silnie zredukowanych i bardzo zmodyfikowanych części, pozwalających na pobieranie pokarmu płynnego np. bardzo głęboko znajdującego się w kwiecie nektaru.

– warga górna ma kształt małej półkolistej płytki i przylega do szczęk.

– żuwki zewnętrzne tworzą ssawkę, która umożliwia pobieranie pokarmu. W czasie spoczynku jest ona zwinięta, a w czasie pobierania pokarmu rozwija się.

– warga dolna jest szczątkowa i posiada głaszczki.

Rys. 1. Typy aparatów gębowych występujące u owadów.

 

Źródło:

1. Bunalski M., Piekarska-Boniecka H., Wilkaniec  B. 2009 „Entomologia. Entomologia ogólna cz1.” Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne t.1:26-67.
2. Gillott C., 2005 „Entomology Third Edition” Springer: 57-89.
3. Grabda E., 1973 „Zoologia. Bezkręgowce, Tom I” Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
4. Imms, A. D., 1957 „A General Textbook of Entomology” Publisher: Methuen & Co.
5. Snodgrass R.E., 1935 „Principles of Insect Morphology” Cornell University Press.

Powiązane zdjęcia: